İbn Manzur'un Lisan El-Arab'ının Girişindeki Sözlük Sorunları

Bu makale, İbn Manzur Al’Ifriqi'nin "Lisanul Arab" adlı sözlüğünün mukaddimesini açıklamaya ve modern leksikografların önerileri ışığında mukaddimenin ortaya çıkan sözlüksel meseleleri keşfetmeye, tartışmaya ve analiz etmeye çalışmaktadır. Bu, İbn Manzur'u leksikografik bulgular mahkemesi önünde sorgulanacağı anlamına gelmez çünkü bu adalet ve tarafsızlığa aykırıdır; Fakat daha çok, atalarımız olan Arap sözlük bilimcilerin leksikografik düşüncelerinin derecesini belirlemek amacıyla mukaddimede yer alan en önemli konuları modern leksikografik çalışmalarla test etmek, onların saygınlığını ve önceliğini kabul ederek, eksikliklerine veya bilgi ilerlemelerinin izin vermediği konularda doğruluğa karşı çelişkilerine referans vermek ve sonunda katkılarını değerlendirmek ve onları doğru yerde sıralamaktır. Bu amaçla araştırmacı, yazarın görüşlerini ortaya koyarken, betimlerken, tartışırken ve analiz ederken betimsel, analitik ve karşılaştırmalı yöntemleri benimser, araştırmanın soruları aşağıdaki gibi özetlenir: Lisan Al’Arab'ın mukaddimesi nedir ve leksikografik önemi nedir? Mukaddimede tartışılan başlıca konular nelerdir? İbnu Manzur'un modern lügatçilerle hemfikir olduğu görüşler nelerdir? Ve onlarla aynı fikirde olmadığı konular nelerdir? Lisan'ındaki sözlükbilimsel görüşlerinin doğruluğu ve modern sözlükbilimcilerin görüşleriyle uyuşma derecesi nedir? Mukaddime yaklaşık sekiz temel unsur içermektedir: (i)-Yüce Allah'a hamd ve Peygamber'e selâm ve bereket dilemeyi konu edinen giriş. (ii)- İnsanlara özellikle konuşma yeteneği konusunda Allah’ın lütfu. (iii)- Önceki sözlüklerin ve dilbilim kitaplarının derinlemesine incelemesi ve eleştirmesi. (iv)-Kaynakların açıkça belirtilmesi, değerlendirilmesi ve eleştirilmesi. (v)-Düzenleme, derleme ve tanımlama metodolojisi. (vi)-Sözlüğünün özellik ve niteliklerinin belirtilmesi. (vii)- Yazarlık sürecinin amacı, hedefi ve koşullarının belirtilmesi. (viii)-Başlık, umut ve beklentiden bahsedilmesi. Bu çalışma şimdiye kadar Lisan Al-Arab'ın mukaddimesinde ortaya konan dokuz leksiografik meseleyi keşfetmiş ve tartışmıştır. Bunlar; Kapsamlılık ve düzenleme, leksikografik eleştirinin zorunluluğu, sözlük derleme ve üretiminin geliştirilmesindeki rolü, sözlüğün tüm dili kapsamasının olasılığı, sözlüğün malzeme seçiminde ve düzenlenmesinde doğruluğun zorunluluğu, sözlüğün kültür ve medeniyetin taşıyıcısı ve ulus için bir gurur kaynağı olması, külliyat meselesi ve leksikografların birbirlerinin çalışmalarından kopyalama durumu, sözlüğün toplumun değerlerini yerleştiren etkili bir eğitim aracı olması, sözlük derleme çalışmasının zorluğu ve yaşayan konuşma dilinin gelişimdeki rolü ve sözlük materyalinin yeniden canlandırılması. Çalışmanın bulgularına göre araştırma şu tespitlerde bulunmuştur: (i)-Lisan Al'Arab Sözlüğü'nün girişi, leksikografik açıdan nispeten kısa olmasına rağmen eski Arapça sözlüklerinin en kapsamlı mukaddime ve önsözlerinden biridir. (ii)- İbn Manzur, kendi döneminde hem teorik hem de pratik düzeyde ihyacı bir sözlükçüdür, ancak onun ihyacılığı teorik açıdan, önceki sözlükleri eleştirmesi ve ideal bir Arapça sözlük derlemeyi amaçlayan herhangi bir sözlükçü tarafından benimsenmesi gereken bazı temel leksikografik meseleleri ortaya koyması veya keşfetmesiyle daha belirgin olmasına rağmen, pratik boyutta ise, muhafazakarlık ve öncü alimlerin saflık ilkelerini taklit etmekten kaçınmıştır. (iii) İbn Manzur'un, büyük eski sözlük bilimcilerinin çoğundan sonra gelmesi, ona önceki eserleri inceleme ve eleştirme fırsatı vermiştir. Bu da ona zamanının bilgi ilerlemesi sınırları içinde Arap leksikografisini yeniden canlandırma ve teorileştirmesine imkan sağlamıştır. (iv)- Modern leksikografi açısından, Ibn Manzur'un mukaddimede tartıştığı konuların çoğunda haklı olduğu söylenebilir. Son olarak makale, modern bilimler ışığında Arap mirasına daha fazla ilgi gösterilmesini ve çalışılmasını tavsiye eder. Eskiçağ bilim adamlarının, bilimsel alanda hak ettikleri yeri alabilmeleri için, çalışmalarındaki çabalarının daha fazla araştırılması için çağrıda bulunur.